Steroid tedavisi bağışıklık sistemini baskılayarak ve enflamasyonu azaltarak birçok ciddi hastalığın yönetiminde kullanılır. Özellikle septik şok, ARDS ve otoimmün hastalıklar gibi durumlarda etkili bir seçenek olarak öne çıkar. Glukokortikoidler bu tedavi sürecinde temel rol oynar çünkü doğal hormonların işlevlerini taklit ederler. Bunun yanı sıra prednizon ve hidrokortizon gibi ilaçlar bağışıklık tepkisini düzenler. Ancak uzun süreli kullanımın hiperglisemi ve enfeksiyon riskini artırma gibi yan etkileri vardır. Bu nedenle tedavi sırasında en düşük etkili dozun kullanılması büyük önem taşır.

Doç. Dr.  Mahmut Bakır Koyuncu

Mersin doğumlu, YKAL mezunu. 2011 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun olmuştur. İç Hastalıkları anadal ve Hematoloji yandal eğitimlerini Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesinde tamamlamıştır. 2008 yılında MD Anderson Cancer Center’da moleküler biyoloji ve genetik alanında çalışmış, 2020 yılında New York Presbyterian Hospital’da kemik iliği nakli ve hücresel tedaviler ünitesinde çalışma imkanı bulmuştur. Türkiye’ye döndükten sonra sırasıyla Mersin Şehir Hastanesi ve Adana Şehir Eğitim ve Araştırma Hastanesinde çalışmıştır. 2022’de Hematoloji alanında Doçent Doktor unvanı almıştır. Temmuz 2023’ten beri Mersin Medical Park Hastanesinde çalışmaktadır.

Steroid Tedavisi Nedir?

Steroid tedavisi genellikle otoimmün hastalıklar ve inflamatuar durumların yönetiminde kullanılan bir tedavi yöntemidir. Bu tedavi sırasında kullanılan sentetik steroidler vücudun doğal hormonlarına benzer şekilde işlev görür ve bağışıklık sistemini baskılayarak inflamasyonu azaltır. Özellikle prednizon gibi glukokortikoidler bağışıklık tepkilerini düzenleyerek semptomların hafiflemesine yardımcı olur. Steroidler inflamatuar yolları bloke ederek etkili olur ve bu süreç hastalıkların kontrol altına alınmasını sağlar. Bununla birlikte uzun süreli kullanım sırasında dikkatli doz ayarlaması yapılmalıdır. Çünkü bu ilaçların uzun süreli kullanımı kilo alımı osteoporoz ve enfeksiyon riskinde artış gibi olumsuz etkilerle ilişkilendirilir. Bu yüzden tedavi süreci yakından izlenmelidir.

Steroid Tedavisinin Amacı ve Etkileri Nelerdir?

Steroid tedavisinin temel amacı inflamasyonu azaltmak ve bağışıklık sistemini baskılayarak birçok hastalığın semptomlarını kontrol altına almaktır. Steroidler anti-inflamatuar etkileri sayesinde astım romatoid artrit ve inflamatuar bağırsak hastalıkları gibi çeşitli rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır. Ayrıca bağışıklık sistemini baskılayarak otoimmün hastalıklarda semptomların hafifletilmesine yardımcı olur. Örneğin lupus ve multipl skleroz gibi hastalıkların tedavisinde etkin rol oynar.

Steroidler ayrıca alerjik reaksiyonlar ve anafilaksi gibi durumlarda acil müdahale sağlayarak ciddi komplikasyonları önleyebilir. Bunun yanı sıra kemoterapinin yan etkilerini azaltmak ve lösemi gibi bazı kanserlerde tedavi sürecini desteklemek amacıyla kullanılır. Organ nakli sonrasında da bağışıklık sisteminin nakledilen organa saldırmasını engelleyerek organ reddini önler. Ayrıca topikal steroidler egzama ve sedef gibi cilt hastalıklarının tedavisinde iltihabı azaltarak rahatlama sağlar.

Steroidlerin kısa vadeli kullanımı genellikle hızlı bir şekilde ağrı ve inflamasyonu azaltır ancak bazı yan etkilere neden olabilir. Uzun süreli kullanımı ise daha ciddi sorunları beraberinde getirebilir:

• Kemik ve kas sağlığı: Osteoporoz ve kas güçsüzlüğü gelişebilir.
• Metabolik değişiklikler: Kilo alımı ve iştah artışı gözlemlenebilir.
• Kardiyovasküler etkiler: Kan basıncı yükselir ve kalp hastalığı riski artar.
• Psikiyatrik etkiler: Ruh hali değişiklikleri ve anksiyete oluşabilir.
• Enfeksiyon riski: Bağışıklık sisteminin baskılanması enfeksiyon riskini artırır.

Steroid Tedavisi Hangi Durumlarda Kullanılır?

Steroid tedavisi farklı tıbbi durumların yönetiminde yaygın olarak kullanılan etkili bir yaklaşımdır. Bağışıklık sistemini baskılama ve enflamasyonu azaltma yetenekleri sayesinde çeşitli hastalıkların tedavisinde önemli bir rol oynar. Özellikle otoimmün hastalıklar solunum bozuklukları organ nakilleri ve dermatolojik rahatsızlıklarda kullanılır. Tedavi sürecinde hastalığın ilerlemesini durdurur ve semptomların hafifletilmesini sağlar. Ayrıca akut durumlarda da hayat kurtarıcı olabilir.

Steroid tedavisinin yaygın kullanıldığı bazı durumlar şunlardır:

• Otoimmün ve inflamatuar hastalıklar: Romatoid artrit lupus ve multipl skleroz gibi hastalıkların yönetiminde bağışıklık tepkisini düzenler.
• Solunum sistemi bozuklukları: Astım ve KOAH gibi hastalıklarda hava yollarındaki enflamasyonu azaltarak hastanın solunum fonksiyonlarını iyileştirir.
• Organ nakilleri: Nakledilen organın vücut tarafından reddedilmesini önlemek için bağışıklık sistemini baskılar ve organın kabul edilmesini sağlar.
• Dermatolojik rahatsızlıklar: Egzama ve sedef hastalığı gibi cilt sorunlarında enflamasyonu azaltır ve belirtileri hafifletir.
• Akut durumlar: Şiddetli astım atakları ve anafilaksi gibi acil durumlarda iltihabı hızla azaltarak hayati tepkileri kontrol altına alır.

Steroid Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Steroid tedavisi çeşitli hastalıkların yönetiminde farklı yollarla uygulanır ve her bir uygulama yöntemi hastalığın türüne ve ciddiyetine göre seçilir. Bu tedavi yolları ilacın hedef bölgeye en etkili şekilde ulaşmasını ve yan etkilerin minimum düzeyde tutulmasını sağlar.

• Oral Yolla Alım: Özellikle kronik hastalıkların tedavisinde yaygın olarak tercih edilen bir yöntemdir. Prednizon ve deksametazon gibi ilaçlar tablet ya da sıvı olarak alınır. Bu uygulama sistemik etkiler yaratır ancak uzun süreli kullanımda bazı metabolik bozukluk riskleri taşır.
• İntravenöz (IV) veya İntramüsküler (IM) Yolla Alım: Akut ve şiddetli durumlarda hızla etki sağlamak için tercih edilir. Hidrokortizon ve metilprednizolon genellikle intravenöz yolla verilirken kas içi enjeksiyonlar daha uzun süreli etki sağlar.
• İnhalasyon Yolu: Bu yöntem astım ve KOAH gibi solunum yolu hastalıklarında kullanılır. İnhale kortikosteroidler hava yollarındaki enflamasyonu hedef alır ve sistemik yan etki riskini azaltır.
• Topikal Uygulama: Kortikosteroid kremler veya merhemler cilt rahatsızlıklarında lokal olarak uygulanır. Bu yöntem egzama ve sedef hastalığı gibi durumlarda etkili olup sistemik emilimi en aza indirir.
• Eklem İçi Enjeksiyonlar: Artrit ve tendinit gibi eklem rahatsızlıklarında kullanılır. Eklem içine enjekte edilen steroidler lokal iltihabı azaltarak ağrıyı hafifletir.
• Oftalmolojik Uygulama: Steroid göz damlaları gözdeki iltihaplı durumların tedavisinde kullanılır. Üveit ve ameliyat sonrası enflamasyon gibi sorunlarda lokal etki sağlar.

Steroid Tedavisinin Yan Etkileri ve Riskleri Nelerdir?

Steroid tedavisi birçok ciddi hastalığın yönetiminde faydalı olsa da çeşitli yan etkiler ve risklerle de ilişkilidir. Bu yan etkiler özellikle uzun süreli ve yüksek doz kullanımda daha belirgin hale gelir. Metabolik etkiler kilo alımı hiperglisemi ve yeni başlangıçlı diyabet gibi sorunlara yol açabilir. Ayrıca kortikosteroidler insülin direncini artırarak mevcut diyabeti kötüleştirebilir.

Bunun yanı sıra uzun süreli steroid kullanımı kemik sağlığını olumsuz etkiler. Özellikle osteoporoz ve kemik kırığı riski artar. Steroidler kemik oluşumunu baskılayarak kemiklerin zayıflamasına neden olur.

Steroidlerin kardiyovasküler riskleri de dikkate alınmalıdır. Hipertansiyon ve dislipidemi gibi sorunlar kalp hastalığı riskini artırabilir. Aynı zamanda bağışıklık sistemini baskılayarak enfeksiyon riskini artırması önemli bir tehlikedir.

Kortikosteroidlerin uzun süreli kullanımı adrenal bezlerin baskılanmasına yol açabilir. Bu durum adrenal yetmezliğine neden olur ve tedavi aniden kesilirse adrenal kriz riski ortaya çıkar.

Ayrıca steroid kullanımı ciddi psikiyatrik ve nörolojik etkiler yaratabilir. Özellikle yüksek dozlarda anksiyete depresyon ve psikoz gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Uzun süreli kullanım göz sağlığını da etkileyebilir ve katarakt veya glokom gelişme riskini artırabilir.

Son olarak gastrointestinal sorunlar deri incelmesi ve kas güçsüzlüğü gibi yan etkiler de steroid tedavisinin riskleri arasında yer alır.

Steroid Tedavisi Kimler İçin Uygundur?

Steroid tedavisi birçok ciddi sağlık sorununun yönetiminde önemli bir rol oynar. Bu tedavi özellikle bağışıklık sistemiyle ilgili hastalıklardan muzdarip kişiler için uygundur. Farklı hastalık gruplarında etkili olduğu bilinen steroidler çeşitli rahatsızlıklarda kullanılır.

• Otoimmün ve enflamatuar hastalıklar: Romatoid artrit sistemik lupus ve multipl skleroz gibi hastalıklarda enflamasyonu kontrol altına alır ve bağışıklık sistemini düzenler.
• Solunum rahatsızlıkları: KOAH ve şiddetli astımı olan hastalarda hava yollarındaki enflamasyonu azaltarak solunum fonksiyonlarını iyileştirir.
• Cilt hastalıkları: Egzama sedef ve alerjik dermatit gibi dermatolojik sorunlarda şişlik ve kaşıntı semptomlarını hafifletir.
• Organ nakli sonrası: Organ reddini önlemek amacıyla bağışıklık sistemini baskılar.
• Adrenal yetmezlik: Addison hastalığı gibi durumlarda doğal hormon üretimini taklit ederek eksikliği giderir.

Steroid Tedavisinin Başarı Oranları Nelerdir?

Steroid tedavisinin başarı oranları tedavi edilen duruma bağlı olarak değişiklik gösterir. Otoimmün hastalıklar solunum yolu rahatsızlıkları donuk omuz ve kritik bakımda steroidlerin etkinliği dikkat çekicidir.

• Otoimmün Hastalıklar: Romatoid artrit ve lupus gibi hastalıklarda prednizon gibi kortikosteroidler %60-80 oranında yanıt sağlar. Erken evrede kombine tedavi uygulanan romatoid artrit hastalarının %90’ı iki yıl sonunda steroidsiz kalabilir.
• Solunum Yolu Rahatsızlıkları: KOAH hastalarında kortikosteroidler tedavi sonuçlarını %72 oranında iyileştirir. Astım hastalarında ise kortikosteroid inhalerler %80’den fazla başarı ile semptomları kontrol altına alır.
• Donuk Omuz: Eklem içi steroid enjeksiyonları hastaların %65-70’inde 6 aya kadar ağrıyı azaltarak kısa süreli iyileşme sağlar.
• Kritik Bakım: Septik şok gibi kritik durumlarda steroid tedavisi ölüm oranlarını %25’ten %13’e düşürerek hayati faydalar sağlar.

Steroid Tedavisinden Sonra Beklenen İyileşme Süreci Nasıldır?

Steroid tedavisinden sonra iyileşme süreci vücudun normal fonksiyonlarını geri kazanmasına odaklanır ve çeşitli kritik aşamaları içerir. Uzun süreli kortikosteroid kullanımı adrenal bezlerinin doğal kortizol üretimini etkileyebilir. Bu nedenle adrenal bezlerin eski işlevine dönmesi haftalar hatta yıllar alabilir. İlaçların yavaş yavaş azaltılması bu süreçte önemli bir adımdır. Adrenal fonksiyonların takibi için kortizol seviyeleri düzenli olarak izlenir.

Steroidlerin kemik sağlığı üzerindeki etkisi de göz ardı edilemez. Özellikle yüksek dozlarda kullanıldığında kemik yoğunluğunda azalma meydana gelebilir. Bu durum kemik kırıklarına yol açabileceğinden tedavi süresince kemik mineral yoğunluğunun izlenmesi önerilir. Ayrıca kemik kaybını önlemek için gerekli tedbirler alınmalıdır.

Steroid kullanımı metabolik ve kardiyovasküler sistemi de etkiler. Hiperglisemi ve dislipidemi gibi sorunlar tedavi sonrası dönemde de devam edebilir. Kan şekeri ve kolesterol seviyelerinin düzenli izlenmesi kardiyovasküler risklerin azaltılmasında kritik rol oynar. Yaşam tarzı değişiklikleri ve diyet düzenlemeleri bu süreçte önem taşır.

Psikiyatrik ve bilişsel iyileşme de steroid tedavisinden sonra dikkatle izlenmelidir. Kortikosteroidler ruh halinde dalgalanmalara ve bilişsel sorunlara yol açabilir. Bu tür belirtiler tedavi sona erdikten sonra da devam edebilir. Gerekirse psikiyatrik destek veya ilaç tedavisi uygulanabilir.

Bağışıklık sistemi fonksiyonlarının normale dönmesi zaman alabilir. Tedavi sırasında enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelen vücut iyileşme döneminde de dikkatli izlenmelidir. Aşılar ve düzenli tıbbi kontroller enfeksiyon riskini azaltmada faydalıdır.